သစၥာ ( ၄ ) ပါး

သစၥာ (၄) ပါး တရားကိုဗာရဏသီျပည္ မိဂဒါ၀ုန္ေတာတြင္ ဗုဒၵျမတ္စြာေဟာၾကားေတာ္မူခဲ့၏။ ျမတ္စြာဗုဒၵ ေဟာၾကားသမွ် ေဒသနာအားလံုးသည္ 
သစၥာ (၄) ပါးႏွင့္ လြတ္ေသာ တရားမရွိေပ။
ဒုကၡသစၥာ
 ဒုကၡသစၥာ (ဆင္းရဲျခင္းအမွန္တရား) ဆိုသည္မွာ ဘ၀အသစ္ ျဖစ္ရျခင္းေၾကာင့္ ဆင္းရဲျခင္း၊ အိုရျခင္းဆင္းရဲ၊ နာရျခင္းဆင္းရဲ၊ 
ေသရျခင္းဆင္းရဲတို႔အျပင္ စိုးရိမ္ပူေဆြးျခင္း၊ ငိုေၾကြးျခင္း၊
ကိုယ္ဆင္းရဲျခင္း၊ စိတ္ဆင္းရဲျခင္း၊ ျပင္းစြားပူပန္ျခင္းစေသာ ဆင္းရဲျခင္းအေပါင္းကို ေခၚဆိုျခင္း 
ျဖစ္ပါသည္။ ၄င္းအျပင္ မခ်စ္မႏွစ္သက္အပ္ေသာ ပုုဂၢိဳလ္အာရံုတို႔ႏွင့္ ေတြ႕ဆံုယွဥ္တဲြရျခင္းဆင္းရဲ၊ ခ်စ္ခင္ႏွစ္သက္အပ္ေသာ ပုဂၢိဳလ္အာရုံတို႔ႏွင့္ 
ကဲြကြာရျခင္းဆင္းရဲ၊ လိုခ်င္လ်က္ မရျခင္းဆင္းရဲ၊ အက်ဥ္းခ်ဳပ္အားျဖင့္ ငါ။ ငါ့ဟာ စသည္ျဖင့္ စဲြလမ္းတတ္ေသာ ဥပါဒါနကၡႏၶာ (ခႏၶာငါးပါး)ကို ရရွိျခင္း 
ဆင္းရဲစေသာ ဆင္းရဲျခင္းမ်ဳိးအားလံုးကို ဒုကၡသစၥာဟု ေခၚဆိုပါသည္။
 ေလာကီနယ္ပယ္ လူ တိရစာၦန္ စသည္တို႔၏ ဘ၀သက္တမ္း တေလွ်ာက္တြင္ သာယာေပ်ာ္ရႊင္မႈဟု ဆိုအပ္ေသာ ေလာကီခ်မ္းသာျခင္းမ်ားနွင့္ 
ေလာကီ စ်ာန္ခ်မ္းသာတို႔သည္ပင္ ဒုကၡ(ဆင္းရဲျခင္း) ဟူ၍ ဗုဒၶျမတ္စြာေဟာၾကားေတာ္မူခဲ့ေလသည္။
 ဒုကၡသေဘာကို ၃-မ်ဳိး ခဲြျခား မွတ္သားႏိုင္သည္။
(၁)သာမန္ဆင္းရဲျခင္းသေဘာ ဒုကၡဒုကၡ၊
(၂)ေဖာက္ျပန္ပ်က္စီးမႈေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚရေသာ ၀ိပရိဏာမဒုကၡ၊
(၃)ျပဳျပင္စီရင္ျခင္းခံရသည့္ သေဘာ သခၤါရဒုကၡ။
 ေလာကတြင္ ေတြ႕ၾကံဳခံစားၾကရေသာ ပဋိသေႏၶေနရျခင္း၊ အိုရျခင္း၊ နာရျခင္း၊ ေသရျခင္း၊ မခ်စ္မႏွစ္သက္အပ္ေသာ သတၱ၀ါသခၤါရတို႔ႏွင့္ 
အတူတကြ ေပါင္းယွဥ္ရျခင္း၊ ခ်စ္ခင္ႏွစ္သက္အပ္ေသာ သတၱ၀ါသခၤါရတို႔ႏွင့္ ေကြကြင္းခဲြခြာရျခင္း၊ မိမိလိုအင္ဆႏၵ မျပည့္၀ျခင္း၊ စိုးရိမ္ပူေဆြးရျခင္း၊ 
ငိုေၾကြးရျခင္း၊ စိတ္ႏွလံုး မသာယာျခင္း သည့္ ကိုယ္စိတ္ႏွစ္ျဖာ ျငိဳျငင္ပင္ပန္းျခင္းတို႔သည္ သာမန္ဆင္းရဲျခင္း အနက္သေဘာရွိသာ ဒုကၡဒုကၡတြင္ 
အက်ံဳး၀င္ေလသည္။
 သခၤါရဒုကၡကို နားလည္သေဘာေပါက္ရန္ သတၱ၀ါ, ပုဂၢိဳလ္, ငါ ဟူေသာ သေဘာတရားမ်ား၏ အရင္းအျမစ္ကို နားလည္ရန္ လိုအပ္ေပသည္။ 
သတၱ၀ါ ပုဂၢိဳလ္ ငါ ဆိုသည္မွာ အစဥ္အျမဲ ေျပာင္းလဲျဖစ္ပ်က္ေနေသာ ရုပ္နာမ္တို႔၏ အစုအေ၀း (ပဥၥဳပါဒါနကၡႏၶာ) သည္ ဒုကၡဆင္းရဲျခင္း ျဖစ္သည္။ 
ထို႔ေၾကာင့္ သတၱ၀ါသည္ ခႏၶာငါးပါး၊ ခႏၶာငါးပါးသည္ ဒုကၡဆင္းရဲျခင္းျဖစ္သည္။
 သတၱ၀ါ လူ ငါ ဟူေသာ ခႏၶာငါးပါးသည္ မတည္ျမဲ၊ အစဥ္ေဖာက္ျပန္ေျပာင္းလဲလ်က္ရွိ၏။ မတည္ျမဲသမွ်သည္ ဒုကၡဆင္းရဲျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။
 ဤဒုကၡသစၥာကို ေကာင္းစြာသေဘာေပါက္ နားလည္ရန္ အလြန္အေရးၾကီးပါသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ဗုဒၡေဟာၾကားေတာ္မူသည့္အတုိ
င္း ဒုကၡ ဆင္းရဲျခင္းကို ျမင္ေသာသူသည္ ဆင္းရဲျဖစ္ေပၚေၾကာင္းကိုလည္း ျမင္၏။ ဆင္းရဲခ်ဳပ္ရာ (နိဗၺာန္) ကိုလည္း ျမင္၏။ ဆင္းရဲခ်ဳပ္ရာ (နိဗၺာန္) သို႔ 
သြားရာလမ္းေၾကာင္း ေရာက္ေၾကာင္း အက်င့္ကိုလည္း ျမင္၏။ ထိုသုိ႔ ျမင္ႏိုင္ေသာေၾကာင့္ ဒုကၡသစၥာကို ေကာင္းစြာ သေဘာေပါက္ နားလည္ရန္ အလြန္ 
အေရးၾကီးပါသည္။
သမုဒယသစၥာ
 သမုဒယသစၥာ - အရိယာတို႔ သိျမင္အပ္သည့္ ဆင္းရဲျဖစ္ေၾကာင္း အမွန္တရားဆိုသည္မွာ ကာမရုဏ္တြင္ တပ္မက္ျခင္း၊ ကာမတဏွာ၊ ဘ၀တြင္ 
တပ္မက္ျခင္း ဘ၀တဏွာ၊ ဘ၀ျပတ္ျခင္းတြင္ တပ္မက္ျခင္း ၀ိဘ၀တဏွာ ဟူေသာ တဏွာသံုးပါး ျဖစ္၏။ ထိုတဏွာသံုးပါးသည္ တဖန္ဘ၀သစ္ကို 
ျဖစ္ေစတတ္၏။ ႏွစ္သက္တပ္မက္ စဲြလမ္းျခင္းႏွင့္တကြျဖစ္၏။ ထုိထိုဘ၀ ထိုထိုအာရံုတြင္ ေပ်ာ္ေမြ႕ေလ့ရွိ၏။ ထိုတပ္မက္မႈတဏွာ၊ ရမၼက္၊ ေလာဘ၊ 
ေတာင့္တမႈသည္ သတၱ၀ါတို႔၏ ဘ၀ခႏၶာအစဥ္အဆက္ျဖစ္ေရးကို ဖန္တီးေပးေလသည္။
 ထိုတဏွာသည္ ကာမဂုဏ္စည္းစိမ္ ပစၥည္းဥစၥာ ရတနာႏွင့္ တန္ခိုးအာဏာတို႔ိကို စဲြလမ္းတပ္မက္ေသာ သေဘာရွိသည္သာမက 
စိတ္ကူးစိတ္သမ္း အထင္အျမင္သေဘာ အယူအဆေတြးေတာခ်က္ ယံုၾကည္ခ်က္တို႔ကို စဲြလမ္းဆုပ္ကိုင္ထားျခင္းလည္း တဏွာတြင္ အပါအ၀င္ 
ျဖစ္ေလသည္။ ကမာၻေလာကတြင္ အန္တုဖက္ျပိဳင္ ေဘးဒုကၡဆိုင္ေလသမွ်သည္ ဤကိုယ္က်ဳိးရႈတဏွာမွ ျဖစ္ပြားေပၚေပါက္လာျခင္းသာ ျဖစ္ပါသည္။ 
ကမာၻ႕ျပႆနာအရပ္ရပ္ႏွင့္ ဆင္းရဲဒုကၡအေပါင္းတို႔သည္ အတၱဟိတ ကိုယ္က်ဳိးရႈ ေလာဘရမၼက္ေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာရေလသည္။
 ဘ၀တည္ရွိေစလိုေသာ၊ ဘ၀ကို ဆက္လက္ေစလိုေသာ၊ တစ္ဘ၀ျပီး တစ္ဘ၀ ထပ္ခါထပ္ခါ ျဖစ္ေစလိုေသာ အာသာဆႏၵ ေစတနာေဇာ 
ရမၼက္တဏွာသည္ ဤကမာၻတြင္ အင္အားအၾကီးဆံုးျဖစ္သည္။ ရူပကာယသည္ အမႈကိစၥအားလံုး ေဆာင္ရြက္မႈ ရပ္စဲ၍ ေသဆံုးျခင္းေရာက္ျပီဟု 
ဆိုရေသာအခါတြင္ ဤတဏွာ၏ စြမ္းအင္အဟုန္သည္ ရပ္တန္႔မႈမရွိဘဲ အျခားရုပ္သႏာၱန္တစ္ခုတြင္ ဆက္လက္၍ ထင္ရွားျပျပန္ေလသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ 
ဘ၀သစ္ကို တဖန္ျဖစ္ေပၚလာေစျပန္ပါသည္။
 ဘ၀တည္ရွိရန္ႏွင့္ ဘ၀ျဖစ္ေပၚရန္ စဲြလမ္းေသာ တဏွာရွိေနသမွ် သံသရာစက္ရဟတ္သည္ က်င္လည္ျမဲ က်င္လည္ေနမည္သာျဖစ္သည္။ 
ယင္းစက္ရဟတ္ကို ခုတ္ေမာင္းေနသည့္ အင္အားတည္းဟူေသာ ဤ “တဏွာ” ကို “အမွန္တရားသစၥာ (နိဗၺာန္)” ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳေသာ မဂ္ပညာျဖင့္ 
ျဖတ္ေတာက္ပစ္ႏုိင္မွသာ ဤသံသရာစက္ရဟတ္သည္ အလည္ရပ္ႏိုင္ေတာ့မည္ ျဖစ္ေပသည္။
နိေရာဓသစၥာ
 နိေရာဓသစၥာ - အရိယာတို႔သည္ သိအပ္ေသာ ဆင္းရဲမႈခ်ဳပ္ျငိမ္းျခင္းအမွန္တရားဆုိသည္မွာ တဏွာ၏ အၾကြင္းမဲ့ ပ်က္ျပယ္ခ်ဳပ္ျငိမ္းျခင္း၊ 
ထုိတဏွာကို စြန္႔ျခင္း၊ ေ၀းစြာစြန္႔ျခင္း၊ ဆုပ္ကုိင္မထားဘဲ လႊတ္လိုက္ျခင္း၊ တြယ္တာမႈကင္းျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ထိုတဏွာ၏ ခ်ဳပ္ျခင္းကို နိေရာဓနိဗၺာန္ဟု 
ေခၚဆိုပါသည္။
 နိေရာဓနိဗၺာန္ဆုိသည္မွာ တဏွာ၏ လံုး၀ခ်ဳပ္ျငိမ္းျခင္း၊ စြန္႔ပစ္ျခင္း၊ လက္လႊတ္ျခင္း၊ တဏွာကၽြန္ဘ၀မွ လြတ္ေျမာက္ျခင္း၊ တဏွာမွ 
လြတ္ေျမာက္ျခင္း၊ တဏွာမွ စြန္႔ခြာ ခဲြထြက္ျခင္း၊ ျပဳျပင္စီရင္အပ္ေသာ အရာအားလံုးကို ျငိမ္းေအးေစျခင္း၊ ကိေလသာ အညစ္အေၾကးဟူသမွ် စြန္႔လႊတ္ျခင္း၊ 
တဏွာကို ျငိမ္းသတ္ျခင္းကို ေခၚပါသည္။
 တဏွာ၏ကုန္ရာ၊ အမ်က္ေဒါသကုန္ရာ၊ ေတြေ၀မိုက္မဲျခင္းကုန္ရာကို အေၾကာင္းတရားတို႔ မျပဳျပင္ မစီရင္အပ္ေသာတရား (အသခၤတ) နိဗၺာန္ 
ဟုေခၚသည္။ ဥပါဒါနကၡႏၶာငါးပါးတို႔တြင္ စဲြလမ္းေတာင့္တ တပ္မက္မႈကို စြန္႔ပယ္ျခင္း၊ ျဖဳိဖ်က္ျခင္း၊ ဒုကၡ၏ ခ်ဳပ္ျငိမ္းျခင္း၊ ခႏၶာအစဥ္ႏွင့္ ဘ၀ခ်ဳပ္ျငိမ္းျခင္း 
(ဘ၀နိေရာဓ)သည္ နိဗၺာန္ျဖစ္သည္။
 နိဗၺာန္တြင္ ပထ၀ီ၊ အာေပါ၊ ေတေဇာ၊ ၀ါေယာ ဟူေသာ ဓာတ္ၾကီး (၄) ပါး မရွိ၊ အလ်ား၊ အနံ၊ အႏု၊ အၾကမ္း၊ အေကာင္း၊ အဆိုး၊ 
အမည္နာမရုပ္သဏၭာန္ စသည့္သေဘာတို႔သည္ လံုး၀ပ်က္ျပဳန္းကုန္၏။ ဤကမာၻလည္းမမည္၊ အျခားကမာၻလည္းမဟုတ္၊ လာျခင္း၊ သြားျခင္း၊ 
ရပ္တည္ျခင္း၊ ေသဆံုးျခင္း၊ ေမြးဖြားျခင္းလည္းမရွိ၊ အာရံု၀တၳဳဟူ၍လည္း မေတြ႕ရေတာ့ေပ။
 အစဥ္အျမဲတည္ရွိ၍ မေဖာက္မျပန္ မေျပာင္းလဲျခင္း သေဘာရွိေသာ ပရမတၳသစၥာသည္ နိဗၺာန္မည္၏။ နိဗၺာန္သည္ သစၥာတကာတို႔၏ 
အထြတ္အထိပ္ အႏိၱမသစၥာျဖစ္၍ နိဗၺာန္၏ ေနာက္ကြယ္တြင္ သို႔မဟုတ္ ေနာက္ဆက္တဲြအျဖစ္ မည္သည့္အရာမွ် မရွိႏုိင္ေတာ့ေပ။ နိဗၺာန္သည္ 
ဘ၀ကြယ္လြန္ျပီးမွသာ ေရာက္ရွိႏိုင္မည္မဟုတ္ေပ။ ဤ ပစၥဳပၸန္ (လက္ရွိ အသက္တည္ဆဲ) ဘ၀တြင္ပင္ မ်က္ေမွာက္ျပဳႏုိင္ေပသည္။ နိဗၺာန္ကို 
မ်က္ေမွာက္ျပဳျပီးသူသည္ ကမာၻတြင္ စိတ္အခ်မ္းသာဆံုးပုဂိၢဳလ္ ျဖစ္ေလေတာ့သည္။
 မဂၢင္ခရီးလမ္းေၾကာင္းအတိုင္ စိတ္လက္ရွည္စြာ ျပင္းစြာေသာ ၀ီရိယျဖင့္ ေလွ်ာက္သြားျပီးေနာက္ ကိုယ္တိုင္စင္ၾကယ္ေစရန္ က်င့္ၾကံအားထုတ္၍ 
လိုအပ္ေသာ သီလ သမာဓိ ပညာႏွင့္ ျပည့္စံုေစပါလွ်င္ မည္သူမဆို တစ္ေန႔တြင္ ကိုယ္တြင္းတြင္ပင္ နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳႏုိင္ေပသည္။
မဂၢသစၥာ
 မဂၢသစၥာ - အရိယာတိုသည့္ သိျမင္အပ္ေသာ ဆင္းရဲခ်ဳပ္ျငိမ္းျခင္းတို႔ ေရာက္ေစတတ္သည့္ လမ္းမွန္ဆိုသည္မွာ မွန္စြာျမင္ျခင္း၊ မွန္စြာ 
က်င့္ၾကံျခင္း၊ မွန္စြာ ေျပာျခင္း၊ မွန္စြာ ျပဳလုပ္ျခင္း၊ မွန္စြာ အသက္ေမြးျခင္း၊ မွန္စြာ အားထုတ္ျခင္း၊ မွန္စြာ သတိရျခင္း၊ မွန္စြာ စူးစိုက္တည္ၾကည္ျခင္း 
ဟူေသာ အဂၤါရွစ္ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုသည့္ အရိယမဂ္ပင္ျဖစ္သည္။ ဒုကၡခ်ဳပ္ျငိမ္းရာ နိဗၺာန္သို႔ ညႊန္ျပေသာလမ္းကို မဂၢင္လမ္းဟု ေခၚသည္။ အစြန္းႏွစ္ဖက္ကို 
ဖယ္ရွားေသာ လမ္းလည္း ျဖစ္သည္။
 ပထမအစြန္းမွာ ယုတ္ညံ့ေသာ သာမန္လူတို႔၏ အေလ့ျဖစ္ေသာ အက်ဳိးေက်းဇူးမရွိေသာ ကာမဂုဏ္အာရံုကို လိုက္စားျမဴးထူး ေပ်ာ္ပါးျခင္းအားျဖင့္ 
ခ်မ္းသာမႈကို ရွာေဖြျခင္းျဖစ္သည္။
 ဒုတိယအစြန္းမွာ ဆင္းရဲျခင္းကုိ ျဖစ္ေစေသာ အရိယာသူေတာ္ေကာင္းတို႔ႏွင့္ မထိုက္တန္ေသာ မဂ္ဖိုလ္နိဗၺာန္ရရန္အတြက္ အက်ဳိးေက်းဇူးမရွိေသာ 
မိမိကုိယ္ကို ႏွိပ္စက္ညွဥ္းဆဲ၍ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္ရေသာ က်င့္စင္အမ်ဳိးမ်ဳိးအားျဖင့္ ခ်မ္းသာမႈကုိ ရွာေဖြေသာနည္းျဖစ္သည္။
 ဤအစြန္းႏွစ္ပါးသည္ အခ်ည္းႏွီး၊ အက်ဳိးမရွိ၊ မဂ္ဖိုလ္ရရန္ နည္းမွန္လမ္းမွန္၏ ဆန္႔က်င္ဘက္ျဖစ္ေၾကာင္း သိရွိေတာ္မူေသာ ဗုဒၶာျမတ္စြာသည္ 
ထိုအစြန္း ၂-ပါးမွ လြတ္ေသာ နိဗၺာန္သို႔ ညႊန္ျပေသာ အလယ္လမ္းမွန္ကို ကိုယ္ေတာ္တိုင္ စမ္းသပ္ေတြ႕ရွိခဲ့ေပသည္။ ထိုလမ္းကား အဂၤါရွစ္ပါးရွိေသာ 
မဂၢင္လမ္းပင္ျဖစ္သည္။ ဗုဒၶေဒသနာေတာ္ အားလံုးသည္ ဤမဂၢင္ရွစ္ပါးတရားတြင္ တနည္းနည္းျဖင့္ အက်ဳံး၀င္ေလသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဤမဂၢင္ရွစ္ပါးကို 
ေဒသနာအားလံုး၏ အဆီအႏွစ္ဟု ေခၚဆိုႏုိင္ေပသည္။
ထိုမဂၢင္ရွစ္ပါးတြင္
 ၁။ သမၼာ၀ါစာ (မွန္ေသာစကားကို ေျပာဆိုမႈ) ဆိုသည္မွာ မဟုတ္မမွန္ ေျပာဆိုျခင္းကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း၊ စိတ္၀မ္းကဲြျပား မညီမညြတ္ျဖစ္ေစ၍ 
မုန္းတီးျခင္၊ ရန္ျငိဳးဖဲြ႕ျခင္းကို ျဖစ္ေစသည့္စကား၊ အမနာပစကား၊ ကုန္းေခ်ာစကားတို႔ကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း၊ ရုန္႔ရင္းၾကမ္းတမ္းေသာ ရိုင္းစိုင္းေသာ 
ရင့္သီးေသာ အက်ဳိးယုတ္ေစမည္ျဖစ္ေသာ ဆဲေရးတိုင္းထြာျခင္း စေသာ စကားတို႔မွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း၊ အခ်ည္းႏွီးျဖစ္ေသာ၊ သိမ္ဖ်င္းေသာ အဓိပၸာယ္မဲ့ 
စကားေျပာျခင္းႏွင့္ စကားေရာင္း၊ စကား၀ယ္ ျပဳလုပ္ျခင္း၊ အတင္းေျပာျခင္းတို႔မွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း ျဖစ္သည္။
 ၂။ သမၼာကမၼႏ ၱ (မွန္ေသာျပဳလုပ္မႈ) ဆိုသည္မွာ ေလာကက်င့္၀တ္ကို ထိန္းသိမ္း၍ သေဘာထား ျမင့္ျမတ္စြာျဖင့္ ျငိမ္းခ်မ္းစြာ ေနထိုင္ေဆာင္ရြက္
ႏုိင္မႈပင္ ျဖစ္သည္။ သတ္ျဖတ္ျခင္း၊ ခုိးယူျခင္း၊ မရုိးသားစြာ ျပဳမူဆက္ဆံျခင္း၊ မတရားေသာ ကာမဂုဏ္ခံစားျခင္းတို႔မွ ေရွာင္ၾကဥ္၍ အျခားသူမ်ားကိုလည္း 
ေရွာင္ၾကဥ္ေစရန္ ကူညီေစာင္မ တိုက္တြန္းျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။
 ၃။ သမၼာအာဇီ၀ (မွန္ေသာအသက္ေမြးမႈ) ဆိုသည္မွာ လိမ္လည္ေကာက္က်စ္ျခင္း၊ တိရစာၦန္မ်ားကို သတ္ျဖတ္ျခင္း၊ အဆိပ္၊ ေသရည္၊ ေသရက္၊ 
လက္နက္ ခဲယမ္းမီးေက်ာက္ စသည္တို႔ကို ေရာင္း၀ယ္ေဖာက္ကားျခင္း စေသာ သူတပါးအား ေဘးအႏ ၱရာယ္ ျဖစ္ေစမည့္ လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ားျဖင့္ 
အသက္ေမြး၀မ္းေက်ာင္းမႈကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။
 (ဤေဖာ္ျပပါ သံုးပါးသည္ သီလျဖစ္သည္။ ထိုသီလသည္ အထက္တန္းေလာကုတၱရာ လုပ္ငန္းမ်ားအတြက္ မရွိမျဖစ္ေသာ အေျခံခံတရား 
ျဖစ္သည္။ သီလ အေျခခံမပါဘဲ မည္သည့္ ေလာကုတၱရာ အဆင့္အတန္းကိုမွ် တက္လွမ္းေပါက္ေရာက္ႏိုင္မည္ မဟုတ္ေခ်။)
 ၄။ သမၼာ၀ါယာမ (မွန္ေသာအားထုတ္ျခင္း) ဆိုသည္မွာ-
 (က) ဆိုးသြမ္းညစ္ညမ္း၍ မြန္ျမတ္ျခင္းမရွိေသာ ကာယကံမႈ ၀စီကံမႈ မေနာကံမႈမ်ား မျဖစ္ေပၚေစရန္၊
 (ခ) ျဖစ္ျပီးေသာ ထိုအမႈဆုိးမ်ားကို ဖယ္ရွားပစ္ရန္၊
 (ဂ) မျဖစ္ေသးေသာ သန္႔စင္မြန္ျမတ္သည့္ ကာယကံမႈ၊ ၀စီကံမႈ၊ မေနာကံမႈမ်ား ျဖစ္ေပၚလာေစရန္၊
 (ဃ) ျဖစ္ျပီးေသာ ထိုစိတ္ေကာင္းမ်ား၊ အျပဳအမူမ်ား ပိုမိုတိုးတက္ပြားမ်ားေစရန္ ျပင္းျပေသာ ဆႏၵျဖင့္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
 ၅။ သမၼာသတိ (မွန္ေသာေအာက္ေမ့ဖြယ္မွတ္သားမႈ) ဆိုသည္မွာ ကုိယ္တြင္းတြင္ ျဖစ္ပ်က္လႈပ္ရွားေနျခင္းမ်ား (ကာယ)၊ ေတြထိခံစားရမႈမ်ား 
(ေ၀ဒနာ)၊ စိတ္တြင္ ျဖစ္ပ်က္လႈပ္ရွားေနျခင္းမ်ား (စိတၱ) ႏွင့္ စိတ္ကူးၾကံစည္မႈ၊ ေတြးေတာယူဆမႈမ်ားႏွင့္ အေၾကာင္းျခင္းရာမ်ား (ဓမၼ) ကို အပတ္တကုတ္ 
လံု႔လျပဳ၍ ေစ့စံုစြာ မလြတ္ေစဘဲ ေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္ရႈ သတိျပဳေနျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ကာယ၊ ေ၀ဒနာ၊ စိတၱ၊ ဓမၼတို႔ကို ရႈမွတ္ျခင္း သတိသည္ သမၼာသတိ 
ေပတည္း။
 ၆။ သမၼာသမာဓိ (မွန္ေသာတည္ျငိမ္မႈ) ဆိုသည္မွာ ပထမစ်ာန္အဆင့္တြင္ ၀တၳဳကာမ၊ ကိေလသာကာမတို႔မွ ကင္းဆိတ္သည့္အတြက္ 
ကာမဂုဏ္တြင္ အလိုရွိျခင္း၊ မေကာင္းၾကံျခင္း၊ စိတ္ေရာကိုယ္ပါ ထိုင္းမိႈင္းညႈိးႏြမ္းျခင္း၊ စိတ္မျငိမ္မသက္ ပ်ံ႕လြင့္ျခင္း၊ ယံုမွားေတြးေတာျခင္း စေသာ 
နီ၀ရဆ၇။ သမၼာသကၤပၸ (မွန္ေသာၾကံစည္မႈ) ဆိုသည္မွာ - ကိုယ္က်ဳိးကို စြန္႔လႊတ္လိုျခင္း၊ သတၱ၀ါအားလံုးအေပၚတြင္ ေမတၱာစိတ္ထားျခင္း၊ 
ၾကမ္းၾကဳတ္ရက္စက္ေသာစိတ္ မရွိျခင္း စသည္တို႔ ျဖစ္သည္။
 ၈။ သမၼာဒိ႒ိ (မွန္ေသာအျမင္) ဆိုသည္မွာ - အေၾကာင္းအရာမ်ားကို မေဖာက္မျပန္မွန္ကန္စြာ သိျမင္နားလည္ျခင္းျဖစ္သည္။ အရိယသစၥာ ၄-
ပါးကို မေဖာက္မျပန္ မွန္ကန္စြာ သိျမင္ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ ဤသို႔ ပရမတၱတရားကို ထိုးထြင္းသိျမင္ျခင္းသည္ ဥာဏ္ပညာအရာတြင္ အထြတ္အထိပ္သို႔ 
ေရာက္ျခင္း ျဖစ္သည္။
 (ဤမွန္ေသာ ၾကံစည္မႈႏွင့္ မွန္ေသာအျမင္တို႔သည္ ဥာဏ္ပညာအရာတြင္ အက်ဳံး၀င္ေလသည္။)
 အထက္ေဖာ္ျပပါ မဂၢင္လမ္းသည္ လူပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးစီ အသီးသီး ကိုယ္တိုင္ကိုယ္က် လုိက္နာေလ့လာ ထူေထာင္ က်င့္သံုးရမည့္ ေနထိုင္မႈ 
လမ္းစဥ္ပင္ျဖစ္ေပသည္။ သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ အဂၤါသံုးရပ္ကို ျပည့္စံုေအာင္ ထူေထာင္ျခင္းျဖင့္ အဆံုးစြန္ ေအးျငိမ္းျခင္း၊ ခ်မ္းသာျခင္း၊ လြတ္လပ္ျခင္း 
ျဖစ္ေသာ နိဗၺာန္သို႔ ေရာက္ေစႏိုင္သည့္ လမ္းသာ ျဖစ္ေပသည္။